میراثداری ارزشهای تاریخی و اجتماعی شایستگی میخواهد
رضوان سلماسی: اگر میخواهیم همدان را به عنوان مقصد گردشگری در سطح ملی و بینالمللی معرفی کنیم؛ توجه به شاخصهای واجد ارزش در شهر و استان، تسهیلگر این امر خواهد بود.
آنچه میتواند همدان را به عنوان جاذب گردشگر همردیف نمونههای همتراز خود قرار دهد؛ جاذبههای طبیعی و تاریخی، سابقه اجتماعی- تاریخی، اقلیم و چهرههای شاخص علمی و ادبی شهر است.
همدان با ۱۸۰۰ اثر واجد ارزش و سابقه تاریخی ۳ هزار ساله به دروازه تاریخ و تمدن شهرت دارد که حفظ و احیای این آثار از ارزشمندترین اقدامات مدیریت شهری و مسؤولان ارشد شهر و استان بهشمار میآید.
از آنجا که ارزشهای مستتر در کالبد فیزیکی ابنیه تاریخی با ساختار مدرن عصر امروز بهطور کامل سازگاری و انطباق دارد؛ مرمت ابنیه تاریخی، احیای ارزشهاست و احیای بافت تاریخی، سیاست بازگشت به خویشتن است.
با مطالعه روند معاصرسازی شتابزده همدان مانند بسیاری از نمونههای مشابه از اوایل سده جاری، جز تهدید و از دست دادن انسجام کالبدی بافت تاریخی، حاصلی بر جان این بافت برجای نمانده است؛ تکرار، تقلید و بازآفرینی مسیر طراحی و زیست را باید در این مجموعه واجد ارزش شکل دهد.
در پنجمین دوره شورای اسلامی شهر همدان، تبادل تجربیات در این حوزه با نمونههای موفق داخلی در دستور کار کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورا قرار گرفت. از آنجایی که انتخاب الگوی موفق و مناسب در این زمینه از اهمیت ویژهای برخوردار بود، با بررسی چند نمونه مشابه، کاشان با توجه به سابقه تاریخی و تجربه موفق باززندهسازی و حفظ بافت تاریخی شهر از اولویتهای بازدید معرفی شد.
کاشان با قدمت ۷ هزار ساله از نمونههای موفق جذب گردشگر در ایران است که از دهه هفتاد با عزم راسخ مسؤولان کشوری و مدیران شهر اقدام به احیا و مرمت ابنیه و بافت واجد ارزش داشته است.
بزرگترین دستاورد این شهر در ۲۵ سال اخیر، تبدیل تهدیدهای موجود به فرصتهای اقتصادی است؛ این رویکرد در راستای تقویت صنعت گردشگری و دستیابی به درآمد پایدار تحقق یافته است.
در نگاه انتقادی شهروندان کاشانی به بخش اعظم بافت تاریخی کاشان که قبل از دهه ۷۰ گرایش به بافت فرسوده شهری پیدا کرده و به عنوان یک معضل شهری شناخته میشد؛ با سیاستگذاری مسؤولان وقت (به ویژه مهندس محلوجی، وزیر معادن و فلزات) و تدبیر مدیران شهری با الگوسازی در ۵ اثر تاریخی واجد ارزش تاریخی و تبدیل داشتههای شهر به واحدهای اقتصادی و فرهنگی تحول شگرفی ایجاد شد. این تحول پس از گذشت بیش از ۱۰ سال در اواسط دهه ۸۰ به شکل چشمگیری به ثمر نشست.
بافت شهری در تعریف کاربری و معرفی پلاکهای شهری نقش بسزایی دارد؛ ازاینرو باززندهسازی گذرهای تاریخی شهر به عنوان شاکله بافت تاریخی و مراکز محله به عنوان هستههای این بافت، در کاشان ۴۷ گذر فعال و پویا را در این شهر، تعریف و به گردشگران عرضه کرده است.
پس از الگوسازی انجام شده و با ورود شهروندان به فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهر، الگوی مدیریت مشارکتی در شهرداری کاشان محقق شد. مرمت و احیای ۲۴۵ اثر تاریخی توسط کاشانیها در بازه زمانی نسبتاً کوتاه از دستاوردهای الگوسازی شهرداری کاشان در شهر است.
بدون تعریف کاربری مناسب و همگون با بنای تاریخی، احیا و حفظ این ابنیه، اقدامی عبث خواهد بود. در تعریف این کاربریها، بازخورد شهری و اصالت کاربری بنا تعیینکننده است و همدان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در صورت نادیده گرفتن این نکته، موفقیتی در این راه کسب نخواهد کرد.
خانههای تاریخی، پلاکهای مسکونی شهرها هستند و تعریف کاربری دیگر برای آنها مستلزم مطالعه و پیوستنگاری فرهنگی و اجتماعی جدیتر است.
در حال حاضر کاربریهای متداول برای احیای خانههای تاریخی به صورت یادمان، سفرهخانههای سنتی، نمایشگاه و نگارخانههای موزههای مختلف، اقامتگاههای سنتی، خانههای بومگردی و مراکز فرهنگی و اجتماعی تعریف شده است که با هدف بهرهبرداری حداکثری شهر از این ابنیه واجد ارزش همواره بررسی بازخورد کاربریهای موجود بهمنظور سیاستگذاری و برنامهریزی مدیران شهری باید در دستور کار قرار گیرد.
خانههای بومگردی محله جولان از نمونههای موفق کاربری و احیای بناهای تاریخی در همدان است.
حمام قلعه و حمام حاجی هم به عنوان دیگر نمونههای موفق تعریف کاربری سفرهخانه سنتی در این شهر است؛ از سوی دیگر عمارت نورمهال و خانه پوستیزاده به عنوان مراکز فرهنگی (فرهنگسرا) در حد توان بنا، فعالیتی در آن صورت نمیپذیرد.
کاربری موزه برای ابنیه تاریخی و سایت باستانی در شهر همدان کاربری دیگری دارد که نسبت به کاربریهای موجود برای احیای ابنیه تاریخی در شهر است.
در این راستا دکتر محمدیان منصور عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا، نتایج حاصل از پژوهش بر روی تپه باستانی هگمتانه و استقبال شهروندان از موزههای شهر همدان را اینگونه اعلام کردند که «مطالعات نشان میدهد متأسفانه رویکرد مدیریت شهری در ترغیب مردم به مقوله پیچیدهای مانند فرهنگ موفق نبوده است. ۷۹ درصد از شهروندان همدانی یا تاکنون بازدیدی از تپه هگمتانه نداشتهاند یا تنها یک بار از این بنا بازدید داشتهاند. تپه هگمتانه با حدود ۳۰ هکتار زمین در قلب شهر و برخورداری از یک موزه نتوانسته است جذابیتی برای مردم شهر همدان ایجاد کند.
موضوعات فرهنگی، هنری و میراثی باید از درون حصارها و موزهها بیرون بیایند و در قالبهایی جذاب با کاربریهای پررونق ترکیب و به مردم ارائه شوند. موزه سفال (خانه صمدیان)، موزه آموزش (دبیرستان ابنسینا) و موزه آرامگاه بوعلی سینا هم وضعیت مشابهی دارند.»
با توجه به تعدد ابنیه تاریخی در شهر، نیاز به الگوسازی با نمونههای موفق بین شهروندان در سطح مدیریتی شدیداً احساس میشود.
البته بر کسی پوشیده نیست که شهرداری، نهادی ارزشآفرین است و از آنجا که سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی اصلی حفظ ابنیه تاریخی فعلاً در حد ناظر بر اجرای قوانین ورود پیدا کرده است، شهرداری مسؤولانهتر در حوزه اجرا، طی نشستهای متعدد با موضوع حفظ ابنیه تاریخی تمایل خود را بهمنظور تبدیل خانههای تاریخی تحت تملک خود به اقامتگاههای همگون در این ابنیه به کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورا اعلام کرده است.
عمارت نورمهال و خانه پوستیزاده که در حال حاضر در تملک شهرداری با کاربری فرهنگسرا فعالیت میکنند به عنوان گزینههای موجود از این ظرفیت برخوردارند و با توجه به اعلام رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری همدان، پیشنهادهایی برای تبدیل این ابنیه به خانه بومگردی به صورت مشارکتی همراه با توجیه فرهنگی و اقتصادی مناسب برای شهر، بارها به سازمان ارائه شده است.
در حال حاضر به عنوان نخستین گزینه، خانه پوستیزاده به عنوان پیشنهاد مشخص شهرداری برای ایجاد یک اقامتگاه سنتی مطرح و پس از بررسی علمی و همه جانبه در کارگروه تخصصی مرمت و احیای ابنیه واجد ارزش تاریخی، این پیشنهاد مورد تأیید و توافق کمیسیونهای مرتبط شورا قرار گرفته است.
میراثداری ارزشهای تاریخی و اجتماعی به طور قطع شایستگی میخواهد؛ البته همدان در صحنههای مختلف تاریخی و اجتماعی بارها و بارها این شایستگی را به اثبات رسانده است و اکنون مجال دیگری برای اثبات این میراثداری در برابر قضاوت عادلانه شهروندان و آیندگان است.
رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر همدان
دیدگاهتان را بنویسید